| |
| | Ο μηχανικός έχασε την πατρίδα του και όλο το |  | | | το θυμήθηκα με αφορμή το "Έγκλημα και τιμωρία" που είχε σήμερα σαν δώρο η Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία... | | |
κείμενο του Μίλαν Κούντερα
από το βιβλίο του "Η τέχνη του
μυθιστορήματος"
Ο φίλος μου Γιόζεφ Σκβορέτσκυ διηγείται σ΄ ένα από τα βιβλία του την εξής αληθινή ιστορία:
ένας μηχανικός από τη Πράγα είναι προσκεκλημένος σ΄ ένα επιστημονικό συνέδριο στο Λονδίνο.
Πηγαίνει στο Λονδίνο, συμμετέχει στις συζητήσεις και επιστρέφει στη Πράγα.
Μερικές ώρες μετά την επιστροφή του, παίρνει στο γραφείο του τη Ρούντε Πράβο,
την επίσημη εφημερίδα του κόμματος- κι΄ εκεί διαβάζει: ένας Τσέχος μηχανικός απεσταλμένος
σ΄ ένα συνέδριο στο Λονδίνο, αφού έκανε μπροστά στον δυτικό τύπο μια δήλωση, όπου συκοφαντούσε
την σοσιαλιστική του πατρίδα, πήρε την απόφαση να παραμείνει στη δύση.
Μια παράνομη μετανάστευση, σε συνδυασμό με μια τέτοια δήλωση, δεν είναι αστείο πράγμα.
Κάτι τέτοιο θα στοίχιζε μια εικοσαριά χρόνια φυλακή. Ο μηχανικός μας δεν μπορεί να πιστέψει στα μάτια του.
Το άρθρο όμως μιλάει για αυτόν, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία.
Η γραμματέας του, μπαίνοντας στο γραφείο του, τρομάζει που τον βλέπει: θεέ και κύριε, λέει επιστρέψατε!
Είναι παράλογο. Έχετε διαβάσει τι έχουν γράψει για σάς;
Ο μηχανικός είδε τον φόβο στα μάτια της γραμματέως του. Τι μπορεί να κάνει;
σπεύδει στη σύνταξη της Ρούντε Πράβο. Εκεί βρίσκει τον υπεύθυνο συντάκτη. Αυτός ζητάει συγγνώμη.
Πράγματι αυτή η υπόθεση είναι στ΄ αλήθεια ενοχλητική, αλλά αυτός , ο συντάκτης δηλαδή,
δεν φταίει σε τίποτα, το κείμενο αυτού του άρθρου το πήρε κατευθείαν από το υπουργείο εσωτερικών.
Ο μηχανικός πηγαίνει λοιπόν στο υπουργείο. Εκεί του λένε ναι, βέβαια πρόκειται περί λάθους,
αλλά αυτοί, στο υπουργείο δηλαδή, δεν φταίνε σε τίποτα, την αναφορά για τον μηχανικό
την πήραν από τη μυστική υπηρεσία της πρεσβείας στο Λονδίνο. Ο μηχανικός ζητάει να γίνει διάψευση.
Του λένε όχι, μια διάψευση, αυτό είναι κάτι που δεν γίνεται, αλλά του παρέχουν τη διαβεβαίωση
ότι τίποτα δεν μπορεί να του συμβεί, ότι μπορεί να μείνει ήσυχος.
Όμως ο μηχανικός δεν μένει ήσυχος. Αντίθετα, πολύ σύντομα αντιλαμβάνεται πως ξαφνικά
τον παρακολουθούν πολύ στενά, πως το τηλέφωνό του είναι παγιδευμένο, πως κάποιος τον ακολουθεί στον δρόμο.
Δεν μπορεί να κοιμηθεί, έχει εφιάλτες ως την μέρα όπου, μη μπορώντας πια να υποφέρει αυτή την κατάσταση,
εκτίθεται σε πολλούς πραγματικούς κινδύνους προκειμένου να εγκαταλείψει παράνομα τη χώρα.
Έτσι έχει γίνει στ΄ αλήθεια πολιτικός πρόσφυγας.
Η ιστορία που μόλις σας διηγήθηκα είναι από εκείνες που κάποιος θα ονομάσει δίχως δισταγμό καφκικές.
Αυτός ο όρος προερχόμενος από ένα έργο τέχνης, προσδιοριζόμενος μόνο και μόνο από τις εικόνες
ενός μυθιστοριογράφου, εμφανίζεται ως ο μόνος κοινός παρανομαστής των καταστάσεων
( τόσο λογοτεχνικών όσο και πραγματικών ), τις οποίες καμιά άλλη λέξη δεν επιτρέπει να συλλάβουμε
και για τις οποίες ούτε η κοινωνιολογία , ούτε η ψυχολογία μας παρέχουν το κλειδί.
Αλλά τι είναι λοιπόν το καφκικό;
Ας δοκιμάσουμε να περιγράψουμε μερικά χαρακτηριστικά του.
Πρώτο:
Ο μηχανικός είναι αντιμέτωπος με την εξουσία, που έχει τον χαρακτήρα ενός λαβύρινθου ως εκεί που φτάνει το μάτι.
Δεν θα φτάσει ποτέ στο τέρμα αυτών των ατελείωτων διαδρόμων και δεν θα καταφέρει ποτέ να βρει ποιος συνέταξε τη μοιραία απόφαση.
Βρίσκεται λοιπόν στην ίδια κατάσταση με τον Ιωσήφ Κ. απέναντι στο δικαστήριο ή με τον χωρομέτρη Κ. απέναντι στον Πύργο.
Βρίσκονται όλοι τους καταμεσής σ΄ ένα κόσμο που δεν είναι παρά ένας και μόνο ένας πελώριος θεσμός - λαβύρινθος,
από τον οποίο δεν μπορούν να ξεφύγουν και τον οποίο δεν μπορούν να καταλάβουν.
Δεύτερο:
Στο πέμπτο κεφάλαιο του Πύργου, ο δήμαρχος του χωριού εξηγεί στον Κ. λεπτομερώς
την μακρόχρονη ιστορία του φακέλου του. Ας την συμπτύξουμε: πριν καμιά δεκαριά χρόνια,
μια πρόταση να προσληφθεί ένας χωρομέτρης φτάνει από τον Πύργο στο Δημαρχείο.
Η έγγραφη απάντηση του δημάρχου είναι αρνητική ( κανένας δεν έχει την ανάγκη κανενός χωρομέτρη ),
αλλά χάνεται σ΄ ένα άλλο γραφείο κι έτσι, μέσα μέσα από το λεπτεπίλεπτο παιχνίδι των
γραφειοκρατικών παρεξηγήσεων που εκτείνονται σε μια μεγάλη σειρά ετών, μια μέρα, εκ παραδρομής,
η πρόσκληση αποστέλλεται στ΄ αλήθεια στον Κ., τη στιγμή ακριβώς που όλα τα ενδιαφερόμενα γραφεία
ασχολούνται ήδη με την παραγραφή αυτής της παλιάς πρότασης, επειδή έχει εκπνεύσει η προθεσμία εκτέλεσης της.
Μετά από ένα μακρύ ταξίδι, ο Κ. έχει φτάσει στο χωριό κατά λάθος. Κι ακόμα περισσότερο:
αφού δεν υπάρχει γι΄ αυτόν κανένας άλλος δυνατός κόσμος από εκείνον τον πύργο με το χωριό,
όλη η ύπαρξή του δεν είναι παρά ένα σφάλμα. Στον καφκικό κόσμο, ο φάκελος μοιάζει με την πλατωνική ιδέα.
Αντιπροσωπεύει την μόνη πραγματικότητα, ενώ η φυσική υπόσταση του ανθρώπου δεν είναι παρά το είδωλό της
που προβάλλεται στην οθόνη της αυταπάτης. Πράγματι και ο χωρομέτρης Κ. και ο μηχανικός από τη Πράγα
δεν είναι παρά οι σκιές των καρτελών τους. Και μάλιστα είναι πολύ λιγότερο κι΄ από αυτό ακόμη:
είναι οι σκιές ενός λάθους σ΄ έναν φάκελο, δηλαδή σκιές που δεν έχουν κανένα δικαίωμα στη σκιώδη τους ύπαρξη.
Τρίτο:
Ο Ρασκόλνικωφ δεν μπορεί να αντέξει το μαρτύριο της ενοχής του και, για να βρει την ηρεμία και την ειρήνη,
αποδέχεται την τιμωρία. Είναι η πολύ γνωστή κατάσταση όπου το λάθος αναζητεί τον κολασμό.
Στον Κάφκα η λογική είναι αντεστραμμένη. Εκείνος που έχει τιμωρηθεί δεν γνωρίζει τα αίτια της τιμωρίας του.
Το παράλογο της τιμωρίας είναι τόσο αφόρητο, ώστε, για να βρει την ηρεμία και την ειρήνη,
ο κατηγορούμενος επιθυμεί να βρει μια δικαίωση της ποινής του: ο κολασμός αναζητεί το λάθος.
Ο μηχανικός από τη Πράγα τιμωρείται με μια έντονη αστυνομική επιτήρηση.
Αυτή η τιμωρία απαιτεί το έγκλημα που δεν έχει διαπραχθεί, κι΄ ο μηχανικός,
που κατηγορήθηκε ότι είχε εγκαταλείψει τη χώρα του, καταλήγει να την εγκαταλείψει στ΄ αλήθεια:
Ο κολασμός έχει βρει επιτέλους το λάθος.
Μη γνωρίζοντας για ποιο πράγμα κατηγορείται, ο Κ., στο κεφάλαιο 7 της Δίκης
αποφασίζει να εξετάσει όλη του τη ζωή, όλο του το παρελθόν ως την παραμικρή λεπτομέρεια.
Η μηχανή της αυτοενοχοποίησης μπαίνει μπροστά. Ο κατηγορούμενος αναζητεί το λάθος του.
Τέταρτο:
Η ιστορία του μηχανικού από τη Πράγα έχει τον χαρακτήρα μιας αστείας ιστορίας, ενός καλαμπουριού,
προκαλεί το γέλιο. Δύο κύριοι, όλως διόλου τυχαίοι αιφνιδιάζουν ένα πρωί τον Ιωσήφ Κ. στο κρεβάτι του,
του ανακοινώνουν ότι είναι υπό κράτηση και τρώνε το πρωινό του.
Ο Κ., υπάλληλος καλά εξασκημένος, αντί να τους διώξει από το διαμέρισμα, υπερασπίζεται ώρα πολλή τον εαυτό του
ενώπιόν τους, φορώντας το νυχτικό του.
Όταν ο Κάφκα διάβασε στους φίλους του το πρώτο κεφάλαιο της Δίκης, γέλασαν όλοι
συμπεριλαμβανομένου και του συγγραφέα.
Ο Φίλιπ Ρόθ ονειρεύεται ότι έχει γυριστεί μια κινηματογραφική ταινία με όσα γίνονται στον Πύργο:
βλέπει τον Γκρούτσο Μάρξ στον ρόλο του χωρομέτρη Κ. και τον Τσίκο με τον Χάρπο
στους ρόλους των δύο βοηθών του.
Ναι, έχει απόλυτο δίκιο: το κωμικό είναι αδιαχώριστο από την ίδια την ουσία του καφκικού.
Είναι όμως ελεεινή ανακούφιση για τον μηχανικό να ξέρει πως η ιστορία του είναι κωμική.
Βρίσκεται κλεισμένος μέσα στη φάρσα της ίδιας του της ζωής όπως ένα ψάρι στο ενυδρείο.
Δεν βρίσκει που είναι το αστείο. Πράγματι, μια φάρσα δεν είναι αστείο παρά μόνο για αυτούς που
βρίσκονται μπροστά στο ενυδρείο.
Το καφκικό μας εισάγει στο εσωτερικό, στα έγκατα μιας φάρσας, στη φρικαλεότητα του κωμικού.
Στον κόσμο του καφκικού, το κωμικό δεν αντιπροσωπεύει ένα αντιστάθμισμα του τραγικού
( το κωμικοτραγικό ), όπως συμβαίνει στον Σαίξπηρ.
Δεν είναι εκεί για να κάνει πιο υποφερτό το τραγικό χάρη στην ελαφρότητα του τόνου.
Δεν συνοδεύει το τραγικό, όχι, το καταστρέφει εν σπέρματι, αποστερώντας έτσι τα θύματα
από τη μόνη παρηγοριά, στην οποία μπορούν ακόμα να ελπίζουν: αυτήν που βρίσκεται στο
μεγαλείο της τραγωδίας.
Ο μηχανικός έχασε την πατρίδα του και όλο το ακροατήριο γελάει.
|
 | | | | | | | | Στατιστικά στοιχεία | | | | | Σχόλια: 5
Στα αγαπημένα: 0
| | | | | | | |
| | | |
|
fevroni
19-03-2006 | Καλησπέρα....!!! | | vas
19-03-2006 | Καλησπέρα Μαρία... το διάβασες? | | ilianthos
19-03-2006 | Βασίλη πολύ ωραίο ! | | ΠΑΡΑΠΟΙΗΤΗΣ
19-03-2006 | φτου, με έχεις συνηθίσει σε μικρά και αυτό δεν προλαβαίνω να το διαβάσω σήμερα vas, μετά από ένα πολύ μικρό μεσημεριανό διαλειμμα μόλις τώρα ξανάνοιξα υπολογιστή, ώρα 01:03 | | ΝΤΕΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
20-03-2006 | Καλημερα φιλαρακι !!!!!! | |  |
Πρέπει να συνδεθείς για να μπορείς να καταχωρίσεις σχόλιο
|
|
|
