η ιστορία της σκιτσογραφίας

Δημιουργός: marakoskevasmata, Μάριος

Εκτύπωση από: http://www.stixoi.info

1

Απόψε θα σεργιανίσουμε μαζί στους φωτεινούς δρόμους αλλά και στα ανήλια σοκάκια του σκίτσου και της γελοιογραφίας.Το σκίτσο είναι η γραμμική έκφραση της εικόνας που θωρούμε ή που φανταζόμαστε.
Πρωτογενές εργαλείο για κάθε δημιουργία που ξεκινά από το νου, έχει την πρωτεύουσα θέση του σε κάθε έργο του ανθρώπου. Δεν υπάρχει έργο που να υλοποιείται αν δεν προηγηθεί η σχεδίαση του. Το σκίτσο είναι το πρωτόπλασμα των καλών τεχνών.Από αυτό ξεκινά η ζωγραφική, η χαρακτική και η γλυπτική. Σε μία επιφάνεια σκιτσάρεται δυσδιάστατα ο κόσμος που δημιουργούμε, μαζί με τις ανθρώπινες ή μη φιγούρες που πρωταγωνιστούν.Οι ήρωες μας όμως, δεν μπορούν να κινηθούν σε βάθος, περιορισμένοι ασφυκτικά στις δύο διαστάσεις, ύψος και μήκος. Ο κόσμος του σκίτσου είναι ελλιπής και χρειάζεται βάθος ορίζοντα για να τους επιτρέψει να δράσουν.Προσθέτουμε λοιπόν την τρίτη διάσταση, δηλαδή το πλάτος, με προσθήκη μοτίβων αναλόγως του μεγέθους και της απόστασης τους από τους ήρωες μας που πρωτοστατούν αρχικά σε πρώτο πλάνο. Δέντρα, σπίτια, βουνά, σύννεφα, σβήνουν αχνά στον ορίζοντα .Η εικονική αυτή διάσταση, είναι αναγκαία προκειμένου να συνάδει με τον τρισδιάστατο κόσμο μας. Επίσης απαραίτητα είναι τα κεκλιμένα επίπεδα, ο φωτισμός και η θέση του παρατηρητή, για να έχουμε αίσθηση του βάθους και της πραγματικότητας.Δεν θα υπεισέλθω όμως σ αυτές τις ειδικές τεχνικές που βασίζονται σε γεωμετρικές και μαθηματικές παραμέτρους, γιατί θα σας κουράσω. Συνέχεια της στατικής δημιουργίας στον σχετικό χώρο αλλά με κίνηση και ήχο ,είναι το κινούμενο σχέδιο. Είναι η πεμπτουσία του σκίτσου καθώς του επιτρέπει να επαναλαμβάνεται καρέ- καρέ πάνω σε διαφάνειες σε διαφορετική στάση και θέση, πάντα σε στατικό φόντο, δίνοντας μας την ψευδαίσθηση της κίνησης.Ποιος από εμάς δεν γοητεύτηκε με τα κινούμενα σχέδια του Ντίσνεϊ που μας ταξίδεψαν στο χώρο της φαντασίας και του μύθου ;

2

Στο χώρο των κόμικς τα Κλασσικά εικονογραφημένα πρόσφεραν γνώση, ευαισθησία, ποιότητα σκέψης και φαντασία.Έκαναν γνωστά και προσιτά λογοτεχνικά αριστουργήματα και ιστορικές παρακαταθήκες.Τα σκίτσα που τα επένδυαν, έγιναν το προζύμι για τους συνεχιστές δημιουργούς στο χώρο,αλλά όχι και στην ευαισθησία που απέπνεαν.Ήτανε τα πρώτα κόμικς και ίσως τα τελευταία σε ανθρωπισμό ευπρέπεια και γνώσεις.Δυστυχώς τα κόμικς στην εποχή μας έχουν γίνει αντίγραφα της καθημερινής μας ζωής.Δεν προσφέρουν αισιοδοξία, ανθρωπισμό και γνώσεις αλλά φόβο, Βία και κτητικότητα.Η γελοιογραφία έχει και κείνη σαν βάση της το σκίτσο, απεικονίζοντας με λίγες γραμμές και υποτυπώδες κείμενο, καταστάσεις και γεγονότα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.Διέπεται από τους ίδιους κανόνες τεχνικής απεικόνισης,με επί πλέον την κριτική και την σάτιρα. Θέματά της, ο άνθρωπος και τα έργα του. Σκοπός της, με λίγες γραμμές και λακωνική επεξήγηση,να αποδώσει το κεντρικό νόημα ενός μεγάλου κειμένου. Ψυχαγωγεί, κριτικάρει, προβληματίζει και λοιδορεί .

Είναι δημοσιογραφία και ποίηση, είναι λογοτεχνία και φιλοσοφική αναζήτηση. Αρκεί να σέβεται την προσωπικότητα του ατόμου, και πάνω απ όλα να μη σκιαγραφεί τα τυχόν φυσικά ελαττώματα του. Είναι απαράβατος κανόνας ο σεβασμός στο ανθρώπινο σώμα που φιλοξενεί την άφθαρτη αλλά και ευαίσθητη Ψυχή !
Την γελοιογραφία υπηρετώ επί μισό αιώνα και παρα τις 5000 δημοσιευμένες γελοιογράφίες μου, δεν κατόρθωσα να γίνω γνωστός ,γιατί απλούστατα υπήρχαν πολύ καλύτεροι μου στον σχετικό χώρο.
Καιρός όμως να σας ξεναγήσω στον καμβά της πρώτης εικαστικής έκφρασης των προγόνων μας. Βρισκόμαστε στο χάραμα της ανθρώπινης παρουσίας στον πλανήτη Γη, ένα ζωντανό κύτταρο που πάλλεται όπως η καρδιά, αλλά και που βρυχάται πολλές φορές απρόβλεπτα, λες και επιδιώκει να ανακουφιστεί αποτινάζοντας από πάνω της, τις ποικιλόμορφες οντότητες που την απομυζούν.

3
Εκεί σε μια σπηλιά που την είσοδο της φρουρεί το δώρο του Προμηθέα, κάποιος προγονός μας, σκιτσάρει στα τοιχώματα ,εικόνες που “φωτογράφισε” ο νους στο πρωινό κυνήγι. Μια καρικατούρα αντιλόπης και κάμποσους του είδους του ξοπίσω της, να την τοξεύουν.Κάποιος άλλος παρα πέρα ,χαράσσει στην άμμο , μια λίμνη, μια σπηλιά, ένα Ηφαίστειο. Είναι οι πρωτόγονες συντεταγμένες της θέσης του καταφυγίου τους, σε σχέση με τον περιβάλλοντα χώρο. Είναι ο πρώτος κώδικας επικοινωνίας γραφής και Γεωγραφίας στην Ιστορία της ανθρωπότητας. Επόμενη στάση μας, η πρώιμη Ιστορική παρουσία, η πρώτη γραφή με σχέδια που περιέχουν κάποια μηνύματα, ένα είδος κώδικα.
Τοίχοι σκαλισμένοι αλλά και ζωγραφισμένοι, απεικονίζουν αιμοβόρες υπάρξεις, που τον κατατρέχουν ακόμα και στα όνειρα του. Λύκοι, λιοντάρια, φίδια και άλλα, γίνονται σύμβολα φόβου και μεταφυσικές φαντασιώσεις. Γίνονται οι πρώτοι απτοί Θεοί του.Οι Θεοί που διεκδικούν πολλές φορές θανατηφόρα τα λάφυρα της επιβίωσης του. Ακολουθούν Θεοί που του προξενούν δέος, που δεν μπορεί να τους αγγίξει αλλά τον αγγίζουν εκείνοι.Άλλοι θωπευτικά και άλλοι σαν τιμωροί. Ήλιος, Σελήνη, κεραυνοί, Ηφαίστεια,αστέρια.Αρχίζει να τους σχεδιάζει και να τους λατρεύει.Τους κάνει σύμβολα στις ασπίδες και στις σημαίες του, διακοσμητικά μοτίβα στους ναούς και στα θυσιαστήρια, Τοτέμ ζωής και θανάτου.

Φεύγουμε από κει για να διασχίσουμε με δρασκελιές τους Αιώνες. Η πρώτη γραφή, σχεδιαστική αλλά και σφηνοειδής κοσμεί ογkολιθικούς τάφους ηγεμόνων, επιδεικνύοντας τις αρετές τους και την ταριχευμένη.. aθανασία τους. Όμως σιγά σιγά τα σύμβολα γίνονται γράμματα και καταληπτές έννοιες που μόνη η εικόνα δεν μπορεί να αποδώσει. Κάποιοι πιο προχωρημένοι σε μια μικρή γωνιά της Μεσογείου , δημιουργούν…..τους δημιουργούς τους. Θεούς ,κατ εικόνα και ομοίωση τους. Θεούς με ανθρώπινα ελαττώματα και Αρετές.Θεούς δίκαιους αλλά και άδικους, συμπαραστάτες, μεροληπτικούς, ζηλότυπους, ερωτύλους, μοχθηρούς, φωτοδότες. Κυκλικές σκηνές παίρνουν σάρκα και οστά και εκεί μαζί με την Τραγωδία πρωτακούγεται ο αυθόρμητος ήχος του γέλιου, Η κωμωδία. Σε ταφικά μνημεία, σε τοίχους παλατιών και σε ναούς, η πρώτη παραστατική καταγραφή γεγονότων της καθημερινής ζωής. Καλαίσθητες ζωγραφιές και σχέδια, μοναδικά έργα τέχνης και δημιουργίας , σηματοδοτούν τις επερχόμενες σημαντικές αλλαγές στην ανθρώπινη παρουσία. Αφετηρία και συμπλήρωμα στο οικοδόμημα της φιλοσοφίας και των γραμμάτων.Είναι οι Έλληνες ,που απλώνουν τα ζωγραφισμένα πανιά τους με ορθάνοιχτα μάτια στην πλώρη τους, για να βρουν την τύχη τους σε άλλα μέρη. Ένας λαός που αναζητεί απαντήσεις στα ερωτήματα του, που γεννά την έρευνα και την επιστήμη. Είναι τα μικρά παιδιά, όπως τους αποκαλούν εμπαικτικά οι Αιγύπτιοι Ιερείς του Άμμωνα, για την κατ αυτούς αφέλεια να ερωτούν και να πειραματίζονται. Όμως είναι αυτοί που προσδιόρισαν ετυμολογικά και Γεωγραφικά τη χώρα των εσωστρεφών Ιερατείων του Νείλου και όχι μόνο ..«ΑΙΓΙΣ ΥΠΤΙΑ»Ένας λαός δημιουργίας και αναζήτησης, ένας κόσμος που εξωτερικεύει τη χαρά και τη λύπη, τον έρωτα και το θρήνο , μέσα από την τραγωδία την κωμωδία, τους μύθους, την καλλιμάρμαρη τέχνη και τη φιλοσοφία.

4

Έννοιες πολιτικές, όπως η ολιγαρχία, η αναρχία,η μοναρχία και η Δημοκρατία, ήτανε βιώματα και γεννήματα δικά του. Πάνω σε αμφορείς, αγγεία σε μετώπες και στους τοίχους των ναών του, ζωγράφισε και σκάλισε τις αρετές και τα πάθη του, τις προσδοκίες και τα όνειρα του, αποκόπτοντας περίτεχνα το λώρο, που τον έδενε με δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις.Έδωσε στους Θεούς και στους Ήρωες που ο ίδιος έπλασε, ζωή και παρουσία δίπλα του.Ένας λαός που πρόσφερε σχεδόν τα πάντα στους άλλους, αλλά κράτησε για τον εαυτό του την ..αδελφοκτόνο διχόνοια. Ξεπερνώντας με ταχύτητα τον μουντό κόσμο του Μεσαίωνα, για να μη καψαλιστούμε από τις πυρές του, κάνουμε μια στάση στην Αναγέννηση της τέχνης και των γραμμάτων, της αμφισβήτησης και της σάτιρας. Μάσκες σχεδιασμένες από χέρια με φαντασία αλλά και εικόνες καθημερινής ζωής, διακοσμούν περίτεχνα παλάτια αλλά και καπηλειά. Ποιητές και τροβαδούροι ξεστηχειώνουν ανερυθρίαστα τον αφορισμένο φτερωτό θεό του έρωτα και της αγάπης. Κοντά σ αυτούς και κάποιοι πρώιμοι σκιτσογράφοι-ζωγράφοι σκιαγραφούν εμπαικτικά την καθημερινή ζωή ! Οι επόμενοι αιώνες που ακολούθησαν ανέδειξαν δειλά δειλά τα πρώτα γελοιογραφικά σκίτσα κατά των αυλικών κατά κύριο λόγο, αλλά μέχρις εκεί.Σταυροφορίες υποκρισίας, Θρησκευτικοί πόλεμοι ,Εμφύλιοι σπαραγμοί και εποικισμοί τρόμου που ακολούθησαν, περιόρισαν κατά πολύ το στοιχειώδες δικαίωμα κριτικής κατά της εξουσίας.

Η γελοιογραφία μπήκε για κάμποσους αιώνες στη λήθη, μέχρι την ανατολή ενός καινούργιου ήλιου για τους φιμωμένους υπηρέτες της. Τη Γαλλική επανάσταση, μια ανθρωποκεντρική αλλαγή που ξεκίνησε όμως με την Τρομοκρατία, για να καταλαγιάσει μετά από πολλά φτιασιδώματα και ποταμούς αίματος ,στο μονοπάτι που χάραξε ο Κλεισθένης, στην πρώιμη Δημοκρατία. Εφημερίδες του τοίχου φιλοξένησαν σκίτσα κατά κύριο λόγο επαναστατικά και πατριωτικά, μέχρι τη Βιομηχανική επανάσταση, που ανέδειξε τις έντυπες αντιρρήσεις του λαού απέναντι στις πρώτες μηχανές. Δυστυχώς τα σκίτσα στα ανελεύθερα ολοκληρωτικά καθεστώτα της εποχής, με την μορφή της προπαγάνδας ,έπαιξαν αρνητικό ρόλο, στοιχειώνοντας με εραλδικά σύμβολα φρίκης και τρόμου τα μετερίζια του αντίλογου. Δημιουργήματα δοσίλογων σκιτσογράφων του σκότους και της εξάρτησης, έγιναν οι Εφιάλτες που οδήγησαν τον Μεσαίωνα πίσω απ τις γραμμές των προμάχων της Δημοκρατίας. Βιβλία κάηκαν, άνθρωποι των τεχνών και των γραμμάτων εξοβελίστηκαν, κριτική και αμφισβήτηση περιχαρακώθηκαν σε στρατόπεδα εξόντωσης και σε ανήλια μπουντρούμια.
Η γελοιογραφία μπήκε ξανά στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας. Όμως στις έστω και ελειποβαρείς Δημοκρατίες η γελοιογραφία έγινε το μπαστούνι του τυφλού, ο οδηγός του χαμένου, ο φάρος του ναυτικού, η εκτόνωση του ανήμπορου. Εκεί έγινε (και γίνεται ακόμα ),αυστηρή κριτική και λοιδορία της εξουσίας, προβληματίζοντας, διακωμωδώντας και ξεσηκώνοντας τις μάζες. Φιλοξενήθηκε σε πλακάτ και φειγ βολάν, τοιχοκολλήθηκε και τυπώθηκε. Έγινε η επανάσταση της σκέψης και μαζί με την ποίηση χέρι χέρι απογαλάκτισαν το βρέφος–άνθρωπος από τους σπηλαιογενείς φόβους και τις επιφυλάξεις του.
5

Ας δούμε όμως πότε και πώς ξεκίνησε η γελοιογραφία στην πατρίδα μας, αφήνοντας ξοπίσω μας τα φαντάσματα. Η αρχή έγινε την εποχή του ‘Οθωνα, όπου σατυριογράφοι αλλά και σκιτσογράφοι με ψευδώνυμα πάντοτε, συναγωνίζοντο σε χιούμορ και ευρηματικότητα, με κυρίαρχο θέμα τους τον ‘Όθωνα και την αυλή του. Την περίοδο του Χαρίλαου Τρικούπη ο γελοιογράφος Άννινος ,άφησε εποχή με τις λεζάντες και τα εκφραστικότατα σκίτσα του, αλλά και ο Στέφανος Ξενόπουλος που εγκατέλειψε την Αγιογραφία για να αφοσιωθεί στην Γελιογραφία δεν πήγε πίσω. Στην μπέλ επόκ οι Γαλάνης, Παπαγεωργίου, Αντωνιάδης Βανδώρος και Ραψομανίκης άφησαν τα διαπιστευτήριατους.Την εποχή του Βενιζέλου οι Ρηγόπουλος, Γκειβέλης,Καστανάκης, Μαραγκός, Νάγος και άλλοι, έγιναν οι προπομποί του μοναδικού Φωκίωνα Δημητριάδη. Εκατοντάδες γελοιογραφίες του, κόσμησαν εφημερίδες και έντυπα με κυρίαρχο θέμα ,το έπος του 40 και τον φασουλή Μπενίτο. Μεταπολεμικά και μέχρι την Δικτατορία αλλά και μετέπειτα, οι Δημητριάδης, Πολενάκης, Μητρόπουλος, Καστανάκης, Αρχέλαος, Χριστοδούλου και άλλοι, έδωσαν τον παλμό της εποχής τους αλλά και της εποχής μας.Οι σημερινοί γελοιογράφοι μας είναι λίγο πολύ γνωστοί σε όλους σας και άξιοι συνεχιστές των προκατόχων τους. Διαθέτουν χιούμορ, κριτική, και εξαιρετικό σκίτσο. Οι πολλοί χρησιμοποιούν λεζάντες και οι λίγοι την πιο δύσκολη παρουσία λόγου, χωρίς λόγια, δίνοντας με την εκφραστική εικόνα και μόνο, το μήνυμα απευθυνόμενοι βέβαια στους λίγους. Ας γυρίσουμε λοιπόν στην αφετηρία της περιήγησης μας, στην σύγχρονη σκηνή των θαυμάτων, στο γυαλί της τηλεόρασης. Είναι η ώρα των παραθύρων, της τηλεοπτικής ειδησεοθηρίας και των κάθε λογής τηλεαπόβλητων.Είναι η εποχή του καταναλωτισμού και δανεισμού ,όπου τα ΙΔΑΝΙΚΑ έγιναν ΔΑΝΕΙΚΑ. Τελικά είναι η δεν είναι η ζωή μας μια γελοιογραφία ;

Μαριος Ζαμπίκος

Δημοσίευση στο stixoi.info: 02-06-2013