| |
| | Μαθήματα στιχουργικής |  | | | το χαρίζω σε όσους κ όσες έχουν ωραίες εμπνεύσεις αλλα χρειάζονται δουλειά στην έκφραση. Επίσης αυτά θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε καλύτερα τους στίχουςμου. | | |
[font=Palatino Linotype][color=black]1. Φροντίζουμε ο στίχος να έχει συγκεκριμένο αριθμό συλλαβών. Ας πούμε (μιά και προτιμώ τους 16σύλλαβους), ο κάθε στίχος να έχει 16 ακριβώς συλλαβές. Οι πρώτοιμου στίχοι ήταν τέτοιοι: όλοι με 16 συλλαβές, αλλα χωρίς συγκεκριμένο ρυθμό. Σύντομα άρχισα επίσης να φτιάχνω στίχους 7 συλλαβών χωρίς συγκεκριμένο ρυθμό. Δοκίμασα και άλλους αριθμούς συλλαβών.
2. Όπου συναντώνται 2 φωνήεντα, μετράνε σε μία συλλαβή. Όπου συναντώνται 3 ή 4 φωνήεντα, μετρώνται σε 2 συλλαβές.
3. Αφού ορίσουμε τον αριθμό συλλαβών του στίχου, ορίζουμε το ρυθμότου. Στον 16σύλλαβο χρησιμοποιώ τους εξής ρυθμούς:
4. Ιαμβικό ρυθμό: τατά τατά τατά τατά. (βλέπε ποίημαμου «όταν μας ελευθέρωσαν απ’ τους κακούς οθωμανούς»). Στον ίαμβο αντί για τατά τατά μπορούμε να έχουμε τάτα τατά. Ενώ οι κανόνες 1 και 2 τηρούνται χωρίς καμία εξαίρεση, στο ρυθμό μπορούμε να κάνουμε ελαφρές αποκλίσεις εφόσον μπορεί ο στίχος να τραγουδηθεί με το ρυθμό που θέλουμε.
5. Τροχαϊκό ρυθμό: ενδείκνυται για χιουμοριστικούς στίχους: ο τροχαϊκός 16σύλλαβοςμου αποτελείται απο 2 8σύλλαβους που μάλιστα ομοιοκαταληκτούν μεταξύτους. Μέτρο συνηθισμένο σε πολλά ρεμπέτικα και δημοτικά, με τη διαφορά οτι εκείνα έχουν χασμωδίες. Παράδειγμα βλέπε ποίημαμου «θα διορθώσει ο Θεός τον κόσμο με βασιλικό και δυόσμο».
6. Ομηρικός στίχος (δακτυλικός εξάμετρος). Αυτός είναι ο πιό τεχνικόςμου στίχος, το βασιλικόμου μέτρο θα έλεγα. Δέν είναι τόσο δύσκολο όσο φαντάζονται. Κάποτε χωρίς να το θέλουμε εκφωνούμε στίχους σ’ αυτό το μέτρο, όπως η κυρία απο την οποία αγοράζω φρούτα, μιά μέρα μου είπε:
Άμα δεν πάρεις τώρα βερύκοκα πότε θα πάρεις;
Αυτός ο στίχος αποτελείται απο 5 τάτατα και στο τέλος ένα τάτα, δηλαδή:
τάτατα τάτατα τάτατα τάτατα τάτατα τάτα. Πλήν όμως, το ένα απο τα πρώτα 5 τάτατα αντικαθίσταται απο ένα τάτά (αυτό το τάτά που ισοδυναμεί με τάτατα, ονομάζεται σπονδείος. Το τάτατα ονομάζεται δάκτυλος, εξ ου το όνομα «δακτυλικός εξάμετρος»). Ο 5ος δάκτυλος δέν επιτρέπεται να γίνει σπονδείος (δηλαδή ο στίχος πρέπει να τελειώνει σε τάτατα τάτα και μόνο σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις, όταν δέν βγαίνει αλλιώς, μπορούμε να κάνουμε τον στίχο να τελειώνει σε τάτά τάτά. Τότε λέγεται σπονδειάζων στίχος).
Οι αρχαίοι έβαζαν οσουσδήποτε σπονδείους (τάτά αντί για τάτατα) μέσα στο στίχο, οπότε ο στίχοςτους μπορούσε να έχει απο 12 (στην πράξη: απο 13) έως 17 συλλαβές. Ο νεοελληνικός τεχνικός ομηρικού τύπου στίχοςμου έχει 1 και μόνο 1 σπονδείο (τάτά αντί για τάτατα) οπότε βγαίνει πάντα με 16 συλλαβές. Παράδειγμα, στο στίχο «Άμα δεν πάρεις τώρα βερύκοκα πότε θα πάρεις;» μετράμε:
τάτατα τάτά τάτατα τάτατα τάτατα τάτα. δηλαδή ο δεύτερος δάκτυλος έχει γίνει σπονδείος: (έχει γίνει τάτά αντί για τάτατα).
6. Περισσότερα για τον ομηρικού τύπου 16σύλλαβο: Άς πάρουμε τον ανωτέρο στίχο με τα βερύκοκα ώς παράδειγμα:
τάτατα τάτά τάτατα τάτατα τάτατα τάτα. Σβήνω τα κενά ανάμεσα στους δακτύλους / σπονδείους, οπότε ο στίχος είναι:
τάτατατάτάτάτατατάτατατάτατατάτα. Βλέπουμε οτι όπου υπάρχει σπονδείος, έχουμε τρία τονιζόμενα τάτάτά στη σειρά. Απο αυτά το μεσαίο επιδιώκω (άν είναι εφαρμόσιμο) να προφέρεται με τόνο, ή να έχει δύο φωνήεντα, ή να ακολουθείται απο δύο τουλάχιστον σύμφωνα, σάν αρχαία θέσει μακρά συλλαβή. Στο παράδειγμα:
άμα δεν πάρεις τώρα βερύκοκα πότε θα πάρεις
το τάτάτά είναι το «πάρειςτώ», οπότε το «ρεις» νοείται ώς τονούμενο.
6. Τομές στον ομηρικού τύπου 16σύλλαβο στίχο: τον στίχο του παραδείγματος το γράφω με κενά ανάμεσα στις προφορικέςτου λέξεις: άμα δενπάρεις τώρα | βερύκοκα || πότε θαπάρεις
Κατ’ αρχήν, ενδιαφερόμαστε για το πώς προφέρονται οι λέξεις και όχι για το πώς γράφονται. Προφορική λέξη είναι όλες εκείνες οι συλλαβές που προφέρονται μαζί, και το σύνολο αυτό έχει έναν τόνο. Το «δέν» συνήθως είναι μόνοτου λέξη με προφερόμενο τόνο. Το «αλλά» κατα κανόνα προφέρεται δίχως τόνο, ενώνεται στην επόμενη λέξη.
Ο στίχος του παραδείγματος έχει τον εξής ρυθμό:
πάταταπάτάπάτα | ταπάτατα || πάταταπάτα. Το | δείχνει την τομή του στίχου, το || δείχνει την διαίρεση του στίχου. Τομή και διαίρεση είναι το ίδιο πράγμα: εκεί τελειώνει προφορική λέξη, και αρχίζει η επόμενη. Ο αρχαίος ομηρικός στίχος είχε υποχρεωτικά τομή, που ήτανε δύο ειδών:
πάταταπάταταπά | ταταπάταταπάταταπάτα = το πρώτο μέρος του στίχου τελειώνει σε «πά» (συλλαβή μακρά στα αρχαία, τονισμένη στα νέα). Αυτός ο στίχος έχει αντρίκιο άκουσμα, οπότε η τομή λέγεται και «αρσενική». Άλλοτε ήτανε έτσι:
πάταταπάταταπάτα | ταπάταταπάταταπάτα = το πρώτο μέρος τελειώνει σε «πάτα», ο στίχος έχει «ναζιάρικο» άκουσμα, θηλυπρεπές, οπότε αυτή η τομή λέγεται και θηλυκή.
Σπάνια, όταν δέν μπορούσαν να κάνουν τομή σάν τις παραπάνω, έκαναν «αρσενική τομή» λίγο πιό μετά, ώς εξής:
πάταταπάταταπάταταπά | ταταπάταταπάτα.
Στους δικούςμου 16σύλλαβους δακτυλικούς στίχους έχω συνήθως μία απο τις παραπάνω τομές. Επίσης όσο μπορώ βάζω στο στίχο διαίρεση, δηλαδή, όπως στο παράδειγμα:
πάταταπάτάπάταταπάτατα || πάταταπάτα. Στη διαίρεση ο στίχος τελειώνει σε «πάταταπάτα», πρίν απο το «πάταταπάτα» έχουμε τέλος προφορικής λέξης.
7. Άν δέν είναι εύκολο να έχω στο στίχομου τομή ή διαίρεση, τότε κάνω τον στίχο χωρίς τομή και διαίρεση. Όμως εκείνο που τηρώ χωρίς καμία εξαίρεση, είναι το ζεύγμα. Στον ομηρικού τύπου στίχο ζεύγμα θα πεί οτι δέν επιτρέπεται ποτέ μα ποτέ να τελειώνει ο στίχος σε «πατάταπατάτα». Πρίν απο αυτό το σχήμα δέν επιτρέπεται ποτέ να υπάρχει τέλος προφορικής λέξης. Αυτοί είναι όλοι οι κανόνες του πιό αγαπημένουμου μέτρου, του ομηρικού τύπου 16σύλλαβου. Το μέτρο αυτό δίνει στερεότητα στον στίχο, γίνεται χαριτωμένος σάν κυπαρίσι και συνάμα στέρεος σάν βράχος. Ακριβώς το οτι η έμπνευση βρίσκει τη δύναμη να υποτάξει τον στίχο, δείχνει οτι είναι δυνατή η έμπνευση, και έχει υποβλητική δύναμη. Καθώς εργάζεσαι για να βάλεις την ιδέα σε μετρική μορφή, εμπνέεσαι στην πορεία και άλλα πράγματα, που δέν τα είχες σκεφθεί απο την αρχή.
8. Ζευγάρια ομηρικού τύπου 16σύλλαβων με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία. Συνήθως δέν χρησιμοποιώ ομοιοκαταληξία.
9. Σπανίως χρησιμοποιώ ομηρικού τύπου 16σύλλαβους με θηλυκή τομή, που το πρώτο κομμάτι του στίχου ομοιοκαταληκτεί με το δεύτερο. Η ομοιοκαταληξία δίνει χιουμοριστικό ύφος στον στίχο, ακόμη και άν το θέμα του ποιήματος είναι τραγικό. Η έλλειψη ομοιοκαταληξίας προσδίδει σοβαρότητα.
10. 16σύλλαβος με άλλο ρυθμό:
τάτατά-τάτατάτατά-τάτατά-τάτατάτατά. Αυτός είναι ρυθμός δικήςμου εμπνεύσεως, έτσι μου βγήκε το τραγούδισμα κάποιων αρχαίων ινδικών στίχων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στο ποίημαμου «όταν βρέχει στο δημοτικό σχολείο του Προφήτη Ηλία». Σ’ αυτό το μέτρο δέν έχει ούτε τομές ούτε διαιρέσεις ούτε ζεύγματα. Τέλος λέξης μπορεί να βρίσκεται οπουδήποτε, αρκεί να βγαίνει ο ρυθμός που είπαμε.
11. 16σύλλαβος με το ρυθμό: τάτατάτα-τατάτατά-τάτατάτα-τατάτατά. Ένα ποίημα μπορεί να αποτελείται εξ ολοκλήρου απο τέτοιους 16σύλλαβους, ή ανάμεσάτους μπορούν να βρίσκονται διάσπαρτα και 14σύλλαβοι: τάτατάτα-τατάτατά-τάτατάτα-τατά… Αυτός ο ρυθμός, δικήςμου εμπνεύσεως, είναι όπως και ο προηγούμενος κατάλληλος για το τραγούδισμα του κλασσικού ινδικού στίχου που λέγεται “anustup”. Και σ’ αυτόν το ρυθμό δέν δεσμεύομαι απο τομές, διαιρέσεις ή ζεύγματα.
12. Άλλος ένας 16σύλλαβος με ρυθμό δικήςμου εμπνεύσεως:
τατάτατάτα-τατάτατάτα-τατατατατατα. = δύο φορές ο ρυθμός τατάτατάτα, και έπειτα 6 συλλαβές που μπορεί να τονίζονται με οποιονδήποτε τρόπο. Αυτός ο στίχος τραγουδιέται με έναν συγκεκριμένο ρυθμό, στον οποίο ταιριάζουν οι τελευταίες 6 συλλαβές όπως και άν τονίζονται. Αυτός ο στίχος επίσης μπορεί να έχει οπουδήποτε τέλος λέξης, δηλαδή αγνοεί τομές, διαιρέσεις και ζεύγματα. Άν και δέν έχει την επισημότητα του ομηρικού τύπου στίχου, ο ρυθμός που λέω τώρα ταιριάζει σε φιλοσοφικά αποφθέγματα.
13. Δωδεκασύλλαβος ιαμβικός: το σχήμα «τατάτατά» ή «τάτατατά» επαναλαμβάνεται 3 φορές. Το «τά» είναι δυνατόν να αντικαθίσταται απο «τατα», οπότε οι συλλαβές γίνονται περισσότερες απο 12, πράγμα το οποίο αποφεύγω, εκτός άν δέν λέει να βγεί αλλιώς ο στίχος χωρίς να χαλάσει εκείνο που θέλω να πώ. Άν το μέτρο δέν ταιριάζει σε εκείνο που θέλουμε να πούμε, αλλάζουμε το μέτρο, δέν αλλάζουμε εκείνο που ξέρουμε για αληθινό. Ο 12σύλλαβος καλό είναι να έχει τομή (τέλος προφορικής λέξης) μετά απο την 5η ή μετά απο την 7η συλλαβήτου, αλλα δέν το θεωρώ απαραίτητο.
14. Ανάπαιστοι: ο ανάπαιστος είναι το σχήμα «τατατά» που μπορεί εν ανάγκη να αντικαθίσταται με «τάτά», και πολύ σπανίως μπορεί να αντικαθίσταται με «τάτατα», αυτό το σχήμα επαναλαμβανόμενο 8 φορές αποτελεί έναν στίχο, πλήν όμως το 8ο «τατατά» αντικαθίσταται υποχρεωτικά με ένα σκέτο «τα» (αυτό ονομάζεται κατάληξη).
15. Στίχοι με ορισμένο αριθμό τονιζόμενων λέξεων. Δηλαδή σε κάθε στίχο να προφέρονται με τόνο 4, ή 7 λέξεις, ή όσες λέξεις ορίσουμε. Τέτοιους στίχους έφτιαχνα αρκετά συχνά στο παρελθόν. Ενίοτε και μερικά ποιήματα με αριθμό τονιζόμενων λέξεων: 5-7-5-7-7, δηλαδή τόσες λέξεις, όσες οι συλλαβές των στίχων του εθνικού ιαπωνικού ποιήματος.
16. Ιαπωνικά μέτρα: 5-7-5 συλλαβές (haiku), 5-7-5-7-7 συλλαβές (αυτό ονομάζεται waka, δηλαδή «(εθνικό) ιαπωνικό τραγούδι (στίχος)»). Αυτά ήταν τα πρώτα μέτρα που χρησιμοποιούσα, τώρα δέν τα χρησιμοποιώ, αφού στο ίδιο περίπου μέγεθος μπορώ να φτιάξω στίχους μελοποιήσιμους, καθώς ανέφερα.
17. ταατάτατάτατάτατάατα | τατάτατάταα-τάαταατάταατά. Στην πράξη αυτό είναι ιαμβικός 9σύλλαβος ακολουθούμενος απο ιαμβικό 10σύλλαβο. Το επινόησα σε έναν δικήςμου εμπνεύσεως ρυθμό στα φοιτητικάμου χρόνια.
18. τατίταα τατί τατί τατίταα τά. Είδος 11σύλλαβου τραγουδιστού ρυθμού που εμπνεύσθηκα στα μαθητικάμου χρόνια μιά μέρα που είχα πυρετό. Ωραίος ρυθμός, που όμως μόνο μιά φορά θυμάμαι να τον έχω χρησιμοποιήσει για ποίημα.
19. Ο ρυθμός του ρεμπέτικου: τάταατατάατάα τάταα τατάα τάα τάα. Είναι πολύ εύκολος ρυθμός για να φτιάξει κανείς μελοποιήσιμο ποίημα, δεδομένου οτι το κάθε «τάα» (μία συλλαβή που τραγουδιέται σε μακρά διάρκεια) μπορεί να αντικαθίσταται απο «τάτα» (2 απλές συλλαβές). Σ’ αυτόν το ρυθμό είναι το ποίημαμου «η Εθνοκρατία».
20. Έχω φτιάξει και σε άλλα μέτρα ποιήματα, γενικά αποφεύγω τον 15σύλλαβο λόγω του ευτράπελου χαρακτήρα που έχει, αλλα και σε 15σύλλαβο έχω φτιάξει στίχους, προτιμώ όμως τον Καζαντζακικό 17σύλλαβο. Καθώς και άλλα μέτρα δικήςμου κατασκευής, που όμως δέν τα έχω χρησιμοποιήσει παρα μόνο περιστασιακά. Τα πιό συνηθισμένα μέτραμου είναι αυτά που ανέφερα, και απο αυτά το πιό προσφιλέςμου: ο ομηρικού τύπου 16σύλλαβος χωρίς ομοιοκαταληξία.
|
 | | | | | | | | Στατιστικά στοιχεία | | | | | Σχόλια: 8
Στα αγαπημένα: 5
| | | | | | | |
| | το καλό, απο ΌΠΟΥ κι άν προέρχεται, είναι καλό· το κακό, απο ΌΠΟΥ κι άν προέρχεται, είναι κακό. | | | |
|
Nikos Krideras
31-08-2008 @ 03:55 | αυτα δεν είναι μαθηματα στιχουργικής
αυτά είναι μαθηματα χειρουργικής ::up.:: ::up.:: ::up.:: | | georgeabout
31-08-2008 @ 05:05 | ::oh.:: | | heardline
31-08-2008 @ 06:50 | Θα ήθελα να μου πεις, αν μπορείς, σε πια βιβλιογρφία αναφέρονται όλα τα ανωτέρω σχετικά με την ποίηση, διότι αυτά τα τάτά, τάτά, τάτά, τάτά μοιάζουν και με τη μουσική, 4/4 ανά δυο μισά το κάθε 1/4.
| | ftx
31-08-2008 @ 07:53 | τη θεωρία πολλοί εμίσησαν, την πράξη ουδείς...
ανάποδα το είπα; | | anuya
31-08-2008 @ 09:25 | heardline, δέν μπορώ να σου δώσω βιβλιογραφία, εντελώς απο μνήμης τα έγραψα, γενικά δέν βασίζομαι σε βιβλιογραφίες, βασίζομαι στην εμπειρία. Καλά κ άγια είναι τα βιβλία, εφόσον αυτά που γράφουν μπορούμε να τα εφαρμόσουμε στην πράξη, κ με την πράξη καταλαβαίνουμε το τί λένε.
Ο δακτυλικός ρυθμός κ ο αναπαιστικός είναι όντως 4/4, παρόλο που κάποιοι μπούφοι νεοέλληνες έγραψαν άλλα. Οι αρχαίοι ονόμαζαν τους δακτύλους κ αναπαίστους "ίσον", δηλαδή δύο ίσα μέρη, άρα 2+2 =4 τέταρτα. Τώρα, ο αρχαίος τροχαϊκός κ ιαμβικός πόδας, κανονικά τραγουδιόνταν σε 7/8, επτάσημο ρυθμό. Ο κρητικός πόδας, μακρό βραχύ μακρό, κάνει πεντάσημο ρυθμό. Οι αρχαίοι πρέπει να γνώριζαν όλα τα σύνθετα μέτρα που χρησιμοποιούμε σήμερα. Δέν ξέρω άν σε καλύπτουν αυτά, έχω μιά σελίδα με τίτλο users.sch.gr/ioakenanid/poetrymusicmeters
μπορεί να σε ενδιαφέρει, μπορεί να σε μπερδέψει περισσότερο.
Τα τατά τατά τα χρησιμοποίησα για λόγους εκλαΐκευσης, να αποφύγω τους τεχνικούς όρους κ σύμβολα. όπου λέω τάα, εννοώ μία συλλαβή, αλλα με διπλάσια διάρκεια στο τραγούδισμα.
Στα αρχαία μέτρα δέν υπήρχε τόνος με τη σημερινή έννοια, όπου έχω τονισμένο "τά", σε αρχαίο μέτρο εννοείται μακρά =διπλάσια συλλαβή, αλλα άσ'τα αυτά, εδώ ήθελα απλώς να εξηγήσω τη στιχουργικήμου, που είναι σε νέα ελληνικά, άρα βασίζεται μόνο στον τόνο, μακρά δέν έχει παρα μόνο στο τραγούδισμα. | | Lykos(BeaverLand)
31-08-2008 @ 13:42 | Πολύ καλό και χρήσιμο σε όλους μας..
Ευχαριστούμε. Να 'σαι καλά., | | Medelegief
22-12-2010 @ 09:53 | εμενα παλι με μπερδεψες πιο πολυ...
κανα βιβλιαρακι με στιχουργικη υπαρχει? ::love.:: | | anuya
09-03-2013 @ 16:38 | βιβλία για μέτρα βεβαίως υπάρχουν, αλλα πουθενά δέν εξηγούνται αυτά απλούστερα. Άν είναι κάτι συγκεκριμένο που σε μπερδεύει, βρές τί ακριβώς, ρώτα να σου το εξηγήσω. | |  |
Πρέπει να συνδεθείς για να μπορείς να καταχωρίσεις σχόλιο
|
|
|
