Ο Φόβος

Δημιουργός: Σωτήρης Τσιλ, Σωτήρης Τσιλίκας

Η Ελευθερία ημερώνει

Εκτύπωση από: http://www.stixoi.info

Ο ΦΟΒΟΣ

Ο φόβος αποτελεί τον συναγερμό για την ύπαρξη κινδύνου.
Είναι ενστικτώδης αντίδραση απέναντι σε πραγματικό ή φανταστικό βλαπτικό παράγοντα, που όμως εκλαμβάνεται ως πραγματικός.
Ο βλαπτικός παράγοντας αφορά πρόσωπα, πράγματα ή καταστάσεις, που είναι ή θεωρούνται δυνητικά βλαπτικά, έως καταστροφικά για το άτομο και όχι μόνο.
Ο φόβος, σαν αίσθηση και ως συναγερμός κινδύνου, κινητοποιεί αυτόματα (ενστικτωδώς) τον οργανισμό και θέτει σε ετοιμότητα το άτομο προετοιμάζοντας τον μυϊκό του εξοπλισμό για άμυνα, με πάλη (συμπεριφορά «Επίθεση»), ή με φυγή (συμπεριφορά «Φυγή – Αποφυγή»).
Έτσι:
Ο άνθρωπος που καταλαμβάνεται από μεγάλο φόβο έως πανικό, έχει έντρομο προσωπείο, γίνεται κάτασπρος, μούσκεμα στον ιδρώτα, αναπνέει με γρήγορες αναπνοές, η καρδιά του χτυπάει γρήγορα και δυνατά, τρέμει σύγκορμος και μπορεί να κατουρηθεί, ή να τα κάνει πάνω του.
Αναλυτικότερα:
Η συνειδητοποίηση του κινδύνου, κινητοποιεί το Νευρικό σύστημα. Αυτό δίνει εντολή στα επινεφρίδια να απελευθερώσουν κορτιζόνη (απελευθέρωση σακχάρου στο αίμα ως καύσιμης ύλης) και τις αδρεναλίνες για τη δράση στο κυκλοφορικό.
Στο κυκλοφοριακό τα αγγεία του δέρματος συσπώνται (λέμε ‘’άσπρισε από το φόβο του’’), ώστε ο περίσσιος όγκος αίματος να κατευθυνθεί από το δέρμα προς τους μύες, αποδίδοντας εκεί οξυγόνο και καύσιμη ύλη (γλυκόζη).
Η καρδιά με τις αδρεναλίνες χτυπά δυνατά, ώστε να μεταφέρεται γρήγορα και σε μεγάλη ποσότητα το αίμα για οξυγόνωση στα πνευμόνια και από κει στους μύες.
Η αναπνοή γίνεται γρήγορη, ώστε το αίμα που μεταφέρεται ταχύτατα στους πνεύμονες, να οξυγονώνεται επαρκώς, για να μεταφερθεί το οξυγόνο για χρήση στο μυϊκό σύστημα.
Οι μύες βρίσκονται σε κατάσταση ετοιμότητας (προθέρμανση με μυϊκό τρόμο: Οι μύες τρέμουν).
Άλλες αρχέγονες, ζωικές, ενστικτώδεις - αυτόματες αντιδράσεις, που διευκολύνουν την πάλη ή την φυγή είναι η ανατριχίλα (ανόρθωση των τριχών και φαινομενική αύξηση του όγκου, άρα φαινομενικά και της δύναμης, για εντυπωσιασμό του αντιπάλου), η εφίδρωση (γλιστερό δέρμα κατά την ενδεχόμενη πάλη), η αυτόματη ούρηση, που είναι άδειασμα – πέταγμα περιττών φορτίων (κατουρήθηκε από το φόβο του), η αυτόματη αφόδευση (χέστηκε από το φόβο του) κλπ.
Η σκεπτική διεργασία στιγμιαία ακινητοποιείται, για να διατηρούνται ελεύθεροι οι νευρικοί δρόμοι για τις επικείμενες αυτόματες εγκεφαλικές εντολές προς τους μύες και ο συναισθηματικός χώρος προς στιγμήν «παγώνει».
Αν εμφανισθεί η προστατευτική – αμυντική συμπεριφορά «Επίθεση», ο συναισθηματικός χώρος ενεργοποιείται («ξεπαγώνει»), το συναίσθημα που κατακλύζει το άτομο αποτελεί διαβάθμιση του θυμού, ενώ αν εμφανισθεί η αμυντική συμπεριφορά «Φυγή-αποφυγή», ο συναισθηματικός χώρος κατακλύζεται από αφόρητη αίσθηση επικείμενης καταστροφής (συναισθηματικός τρόμος).
Οι ανωτέρω ενστικτώδεις – αυτόματες αντιδράσεις ελαττώνονται, ελαχιστοποιούνται ή καταπαύουν, όταν αναλάβει τον έλεγχο ο συνειδητός εαυτός και επικρατήσει ψυχραιμία.
Ο ψύχραιμος άνθρωπος είναι αυτός, που στην θέα του φοβογόνου αντικειμένου - ερεθίσματος, διατηρεί την ηρεμία, δεν κατακλύζεται από τις κατεχολαμίνες του ( αδρεναλίνες), δεν εμφανίζει ταχυκαρδία, δηλαδή δεν τρέχει γρήγορα το αίμα του, δεν αυξάνονται οι καύσεις, δεν «βράζει» το αίμα, έχει «ψυχρό αίμα».
Είναι δηλαδή αυτός ο άνθρωπος, που μπορεί και ελέγχει τα πράγματα ο συνειδητός του εαυτός και δεν καταρρέουν οι άμυνές του. Έτσι δεν δρα ο «αυτόματος πιλότος» (ο ενστικτώδης εαυτός) και καταπαύουν εν τη γενέσει τους, ή δεν εμφανίζονται οι ενστικτώδεις αντιδράσεις που προαναφέρθηκαν.

Ο συνειδητός άνθρωπος, αντίθετα με τον ενστικτώδη («αυτόματο πιλότο»), έχει κινητοποιημένη σκεπτική διεργασία. Δηλαδή σκέπτεται τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει και χρησιμοποιεί την λογική για τον έλεγχο της πραγματικότητας του «εδώ και τώρα», για την επιλογή της καταλληλότερης θέσης και απόφασης.
Εμφανίζει την συμπεριφορά «Θέση» και επιλέγει συνειδητά αναλόγως, είτε συνεχίζοντας με την συμπεριφορά «Θέση-έκφραση», είτε αμυντικές συμπεριφορές («Επίθεση» , «Φυγή-αποφυγή» ή «Απολογία» ).
Αποτέλεσμα της Συμπεριφοράς «Θέση», μπορεί να είναι σπανίως και η συνειδητή επιλογή της παραίτησης («Φυγή - αποφυγή») και της στωικής αναμονής του όποιου τέλους.
Αν σε έναν ψύχραιμο άνθρωπο επιδράσουν φοβογόνα ερεθίσματα σε βαθμό που κάμψουν και αυτού τις αντιστάσεις, τότε το ένστικτο της αυτοσυντήρησης μπορεί και τον εκτοπίζει από το προσκήνιο, οπότε αναλαμβάνει το τιμόνι ο «αυτόματος πιλότος».
Εκείνη τη στιγμή, η σκεπτική διεργασία μπορεί να ακινητοποιηθεί και ο συναισθηματικός χώρος «παγώνει», ενώ αμέσως μετά εμφανίζεται κατάσταση τρόμου και πανικού.

Ο φόβος είτε προκύπτει ξαφνικά από αιφνίδια εμφάνιση φοβογόνου ερεθίσματος και τότε υπάρχει όλη σχεδόν η γκάμα των συμπτωμάτων, είτε είναι χρόνιος φόβος (χρόνια έκθεση σε διατηρούμενο ενεργό φοβογόνο ερέθισμα), με ελάττωση της έκφρασης, προοδευτική έγκληση στον εαυτό και εμφάνιση βασικά αμυντικών συμπεριφορών («Επίθεση, «Φυγή-αποφυγή», «Απολογία»).
Η σκέψη κατακλύζεται από τα (ίδια) διάφορα πιθανά ενδεχόμενα σαν μονοιδεασμός και συναισθηματικά ο φόβος αυξομειώνεται και χρωματίζεται με διαβάθμιση του αρνητικού (άγχος, αγωνία, φόβος, πανικός).
Στιγμιαία, στην έναρξη του πανικού όπως και σε παραίτηση, ο συναισθηματικός χώρος «παγώνει» (πάγωσε από το φόβο του).
Όταν ένας άνθρωπος βρεθεί σε κατάσταση ομηρίας από την χρόνια ύπαρξη φοβογόνου ερεθίσματος, τείνει να διατηρήσει αυτήν την ισορροπία τρόμου, αντί της πιθανότητας καταστροφής, ή αντίθετα προχωρεί με ρίσκο, για να απαλλαγεί από την άρρωστη αυτή κατάσταση.

Αν η κοινωνία γνωρίζει το ενδεχόμενο να είναι πραγματικότητες τα ανωτέρω, μπορεί να δράση θεραπευτικά, δηλαδή με … πρόληψη.
Όταν σε κατάσταση Συμπεριφοράς «Θέση - έκφραση», ο άνθρωπος αξιολογήσει την κατάσταση στασιμότητας και αναλαμβάνοντας την ευθύνη επιλέξει μορφή δράσης, βρίσκεται τότε μπροστά σε ένα σταυροδρόμι, δηλαδή εισέρχεται σε κατάσταση κρίσης και ρίσκου, μ’ όλα τα πιθανά ενδεχόμενα.
Αναλόγως της συνειδητής επιλογής του δρόμου, λαμβανομένων υπ΄όψιν των συνθηκών της πραγματικότητας, έρχεται είτε η ευκαιρία για βελτίωση, η ίαση και η εξυγίανση της κατάστασης, είτε η καταστροφή.

Η Εξουσία και η χρησιμοποίηση του φόβου

Ποιοί ρόλοι μπορεί να μετεξελιχθούν σε ρόλους εξουσιαστικούς; Πάρα πολλοί. Γονιών, δασκάλων, εκπαιδευτικών γενικότερα όλων των βαθμίδων, εργοδοτών, κυβερνώντων και γενικά ατόμων που μπορεί να έχουν ή να αποκτήσουν δύναμη - επιρροή. Από αυτούς άλλοι συνειδητά γίνονται εξουσία και άλλοι, ενώ ήδη είναι εξουσία, ρίχνουν στάχτη στα μάτια τους, μεταθέτοντας την εξουσιαστικότητα στο «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, για το καλό σας». Όμως, πέραν από την εξουσία ατόμων που στηρίζεται καταχρηστικά στον συγκεκριμένο ρόλο, υπάρχουν και καθαρά εξουσιαστικές δομές με τον δικό τους κύκλο ζωής, που οι εξουσιαστές άνθρωποι είναι ευκαιριακοί και δυνατόν να αποτελούν οι ίδιοι, αναλώσιμα γι΄αυτές είδη. Πχ Διάφορες Τράπεζες, Εταιρείες, Οργανώσεις.

Εξουσία ουσιαστικά είναι η επιβολή πάνω στον άλλο, σε πλαίσιο ανισοτιμίας, χωρίς να ληφθούν υπ΄ όψιν τα όνειρα, η επιθυμία, τα θέλω, η ανάγκη, γενικά οι ιδιαιτερότητες αυτού του άλλου και πολλές φορές και κόντρα σ΄ όλα αυτά.

Ο φόβος, όπως αναφέρθηκε, δίκην συναγερμού ενεργοποιεί το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και κινητοποιείται η ενστικτώδης άμυνα του οργανισμού, για προστασία του.
Οι αναδυόμενες συμπεριφορές είναι κατά βάσιν αμυντικές.
Σε τελική ανάλυση, αμυνόμενος είναι ο περιχαρακωμένος άνθρωπος, που λόγω των χαρακωμάτων του, ουσιαστικά αποκόπτεται επικοινωνιακά και σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον.
Τότε ο άνθρωπος είναι ευάλωτος. Προσοχή! Κίνδυνος! Είναι επιδεκτικός προστασίας, άρα και χειραγώγησης.
Ο φόβος συντελεί στο να κλείνονται οι άνθρωποι στον εαυτό τους, ή να προστρέχουν στις εξουσίες και έτσι μπορεί να καταστρέφονται ακόμα και οι ομάδες, που έχουν ως προαπαιτούμενο τις συνδέσεις - σχέσεις εμπιστοσύνης των μελών μεταξύ τους. Αποτέλεσμα είναι να διακόπτεται κατ’ ουσίαν, το όποιο έργο επιτελούσε πριν και να κατακερματίζεται η ομάδα. Έτσι μπορεί να ελαχιστοποιηθεί η έκφραση ομάδων και ατόμων ή της κοινωνίας γενικώτερα.
Τα άτομα μένουν μόνα, χωρίς την ενίσχυση του ενός μέλους από το άλλο και από την συνολική ομάδα.
Ο απομονωμένος άνθρωπος, είναι ο «αδύναμος κρίκος» και επιζητεί προστασία.
Οι επίδοξοι προστάτες και ουσιαστικά εξουσιαστές, λόγω αυτής της συνθήκης, μπορεί να του προσφέρουν βαθμό προστασίας, πάντα με ανταλλάγματα, διατηρώντας και ενισχύοντας την απομόνωση, με σκοπό να καλλιεργήσουν και να αυξήσουν τον βαθμό της εξάρτησης από αυτούς.

Προσοχή! Η αναγκαστική άρση της επιθυμίας για έκφραση, λόγω της επιτακτικής ανάγκης για επιβίωση, αποτελεί την απαραίτητη συνθήκη για δημιουργία ποδηγετούμενων όντων.
Αυτός που πεινάει, έχει συμπεριφορές άμυνας. Αυτός που δεν πεινάει, μπορεί να εκφράζεται.
Έτσι η λεγόμενη Μεσαία τάξη, που οι άνθρωποι σ’ αυτή έχουν λύσει το θέμα επιβίωσης, που έχουν επιθυμίες και συμπεριφορά «Θέση – έκφραση», αποτελεί στόχο για καταστροφή της από ισχυρές άνομες εξουσίες.

Φυσικά, πάντα υπάρχουν οι ισχυροί άνθρωποι, που αποτελούν και την ελπίδα για την ελευθερία, οι οποίοι δεν κυριαρχούνται από την ανάγκη επιβίωσης, αφού έχουν κατορθώσει να ακινητοποιήσουν το ένστικτο της επιβίωσης, προτάσσοντας πάνω από την προσωπική τους επιβίωση, την ανάγκη επιβίωσης της ελευθερίας επιλογής και έκφρασης, για τους ίδιους και τους άλλους, στον κοινωνικό χώρο.

Δημοσίευση στο stixoi.info: 18-08-2011